کابوس شبانه چیست؟ چگونه درمان میشود؟

کابوس شبانه

جلال محمودی (کارشناس ارشد روانشناسی بالینی)

کابوس شبانه حالتی است که فرد در حین خواب با ترس یا وحشت، در نتیجه دیدن یک خواب ترسناک بیدار شده در حالیکه محتوای خوابش را بخوبی میتواند بازگو و یادآوری کند. طبیعتا ممکن است همه ما در برهه ای از طول عمر خود این اتفاق را تجربه کرده باشیم، اما مشکل زمانی مطرح است که این کابوس ها پر تکرار بوده یا با یک مضمون مشابه چندین بار برایمان رخ داده اند و تاثیرات ناخوشایندی روی روان ما در حین خواب و بیداری بر جای میگذارند.

کابوس ها هیجانات ناخوشایندی را برای ماا ایجاد میکنند که بیشتر با اضطراب، ترس و نگرنی همراه هستند. اکثر این حالات حوالی صبح اتفاق می افتند و شروع آن ها از سنین ۴ تا ۶ سالگی است و بیشترین شیوع در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی است که البته ممکن است به طور کلی در هر سنی اتفاق بیافتند. دیدن کابوس الزاما غیر طبیعی نیست. تقریبا همه افراد طی عمرشان کابوس دیده اند و ۵۰ درصد بزرگسالان گاهی دچار کابوس می شوند؛ اما کابوس های هر فرد دارای معانی روانشناختی است که با توجه به زندگی شخصی و روانی او معنا می شود.
کابوس ها معمولا پیرامون وضعیت روانی فرد رخ میدهند، یعنی با محتوای روان فرد و موضوعاتی که درصد بیشتری از روان او را درگیر کرده اند مرتبط اند. فشارها و نگرانی های روزانه و مسایل حل نشده ای که در روابط شغلی، اجتماعی و حتی شخصی مان وجود دارند میتوانند در فعال شدن کابوس ها یا تشدیدشان موثر باشند.

 تفاوت کابوس و هراس شبانه در کودکان

کابوس دیدن و هراس شبانه دو عامل شایع بیدار شدن کودکان از خواب هستند که بیشتر والدین آنها را با هم اشتباه می‌گیرند.

پیش از آنکه به تفاوت بین کابوس شبانه و هراس شبانه پی ببریم لازم است نسبت به روند خواب نرمال آگاهی پیدا کنیم. چرخه خواب تمامی کودکان و بزرگسالان مراحل خواب‌ عمیق و خواب سبک را شامل می‌شود. به طور طبیعی فرد ابتدا به خواب عمیق می‌رود و سپس وارد چرخه خواب سنگین و سبک می‌شود. این چرخه خواب در کودکان ۳۰ تا ۶۰ دقیقه و در افراد بزرگسال حدود ۹۰ دقیقه به طول می‌انجامد.

کابوس دیدن و هراس شبانه در بخش‌های مختلف چرخه خواب و قسمت‌های مختلف شب رخ می‌دهند. به طور معمول هراس شبانه  ( وحشت شبانه) پیش از نیمه شب رخ می دهد و کودک بین مرحله خواب عمیق و سبک آن را تجربه می کند. در این شرایط بدن بیدار است اما ذهن هوشیاری ندارد. در حالی که کابوس پس از نیمه شب و هنگام خواب سبک رخ می‌دهد.

دلایل تکرار شدن یک کابوس

افراد تحت تنش روانی بیشتر دچار کابوس می شوند. کابوس نوعی از حملات اضطراب به هنگام خواب است . کابوس ها معمولا تجلی اتفاقات نامطلوب روزمره، دغدغه های فکری، ناراحتی ها، نگرانی های هیجانی و عاطفی خواب بیننده است. کابوس های شبانه در کودکن معمولا نشاندهنده اضطراب و تنش هایی است که در ارتباط با والدین، خواهرها یا برادرها و حتی فشارهایی از محیط مدرسه و دوستان به وی تحمیل میشود. اگر فرد، خواب هایی با یک محتوا و به طور مکرر می بیند نشان می دهد که یک مسئله، یک اختلال یا یک موضوع فکر او را آزار می دهد. مثلا فردی که دائم خواب می بیند دارد از دست فردی فرار می کند، به نظر می آید که زمینه اضطراب، خود را در ناخودآگاه به این فرم نشان می دهد.

عوامل اصلی کابوس شبانه

استرس‌های محل کار، شکست های عاطفی، تماشای فیلم‌ها یا خواندن کتاب‌های ترسناک ، میگرن، بیماری‌های قلبی، کبدی و کلیوی از جمله عواملی هستند که سبب بروز کابوس شبانه می‌شوند. البته  رژیم غذایی فرد همچون مصرف غذا‌های چرب و سنگین هم می‌تواند منجر به کابوس شبانه در افراد شود.
وقفه تنفسی (آپنه) نیز میتواند در طول خوب موجب کابوس شبانه گردد، کابوس شبانه در افرادی که دچار اختلال شخصیت هستند، بیشتر مشاهده می‌شود.
مصرف برخی از دارو‌ها مانند دارو‌های فشار خون، پارکینسون و ضد افسردگی می‌تواند در بروز کابوس شبانه موثر باشد، البته سو مصرف مواد، استعمال الکل و دخانیات مانند سیگار نیز منجر به کابوس شبانه در افراد می‌شود.
در کودکان کابوس شبانه شایع‌تر از بزرگسالان است و تقریبا در سن سه تا شش سالگی ۱۰ تا ۱۵ درصد این افراد دچار کابوس شبانه می‌شوند؛ این کودکان معمولاً با جیغ و فریاد از خواب می‌پرند و بزرگسالان سعی می‌کنند که آن‌ها را آرام کنند و به بستر برگردانند.

موثرترین روش‌های درمان کابوس شبانه

دارودرمانی
اگر کابوس شبانه در عملکرد روزانه فرد اختلال شدید ایجاد کند یا منجر به اختلالات روانی(افسردگی، مشکلات عصبی و…) شخص شود، به درمان دارویی نیاز دارند.
البته اگر کابوس شبانه در عملکرد روزانه فرد اختلال ایجاد نکرده در این صورت فرد باید از درمان‌های غیردارویی استفاده کند. در هر صورت باید خاطرنشان کرد دارودرمانی بدلیل عوارض جانبی که بر جای میگذارد و گاهی غیر قابل جبران است، همیشه آخرین راه و اقدام برای درمان میباشد ولی متاسفانه برخی روانپزشکان آنرا اولین اقدام درمانی در نظر میگیرند.

رواندرمانی یا مشاوره
افراد برای جلوگیری از بروز کابوس‌های شبانه باید سعی کنند که افکار اضطراب زا را که ناشی از مشکلات و مسائل روزمره است، از خودشان دور کنند همچنین آن‌ها باید ۲۰ دقیقه قبل از خواب ریلکسیشن (تن آرامی) را انجام دهند، سپس به رختخواب بروند. داشتن عادت و  برنامه خواب منظم نیز در کاهش این کابوس ها نتیجه بخش خواهد بود.

مراجعه به روانشناسان متخصص میتواند برای ریشه کن کردن اضطراب ها، بالابردن تحمل پذیری و نیز حل و فصل مشکلات روزانه ای که در روابط اجتماعی، شغلی و خانوادگی با آن درگیر هستید به شما کمک کرده و در درمان این کابوس ها موثر واقع شود.

نوروفیدبک

علاوه براین وجود هرگونه ناهنجاری و اشکال در روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و  فرایندهای زیست شناختی در بدن انسان، می تواند منجر به بروز علائم بیمارگونه (اضطراب، وسواس، افسردگی، انواع ADHD و…  شود. به عبارت دیگر به هم خوردن روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و  واکنش های زیست شناختی می تواند به عنوان علامت و نشانه ای از وجود یک وضعیت بیمارگونه ی جسمانی یا روانی مورد توجه قرار بگیرد. در نوروتراپی با تقویت و تنظیم امواج مغزی که میتواند با هدف بهبود خواب یا کاهش اضطراب انجام گردد، میتوان در درمان کابوس شبانه تاثیرات پایدار و ارزشمندی را بر جای گذاشت.

برخی توصیه های کلی در خصوص درمان کابوس شبانه:
۱- درباره کابوس هایتان حرف بزنید. آن ها را به دنیای بیرون منتقل و سعی کنید ریشه این کابوس ها را بیابید.
۲- نگرانی های اصلی تان را بیابید و برای برطرف نمودنشان چاره اندیشی و اقدام کنید.
۳- اگر انسان کمالگرایی هستید برای تعدیل و کنترل آن آگاهی کسب نموده و این خصیصه شخصی را مهارش کنید، چرا که کمال گرایی زیاد موجب اضطراب، سرخوردگی و خودسرزنشی و در نتیجه نشخوارهای فکری میگردد.
۴- از خوردن پیش از خوابیدن خودداری کنید. خوردن پیش از رفتن به رختخواب می تواند موجب مشکلات خواب و حتی کابوس دیدن شود، چون غذا سرعت متابولیسم شما را افزایش می دهد و سیگنال هایی به مغز ارسال می کند که فعال تر شود؛ بنابراین بهتر است از صرف غذا یا میان وعده پیش از خواب پرهیز کنید، به ویژه غذاهایی که قند زیادی دارند.

۵- حتما استرس تان را کاهش دهید. استرس می تواند در کابوس شبانه نقش داشته باشد؛ بنابراین زمانی در روز را صرف آرام سازی بدن و ذهن کنید و با ذهنی آرام به رختخواب بروید. فعالیت هایی مانند عبادت و دعا کردن می تواند باعث کاهش تنش شما شود و شما را آرام کند. فعالیت های دیگری مانند مطالعه، دویدن، بافتنی یا تنها صرف زمان بیشتر با خانواده و عزیزان، می تواند استرس را کاهش دهد. در ضمن توصیه می شود پیش از خواب حمام گرم بگیرید تا به خالی شدن ذهنتان از استرس های روز و آرام شدن شما کمک کند.
۶- اتاق خواب خود را به محیطی آرام تبدیل کنید. اتاق خواب خود را تمیز و مرتب نگه دارید، به اندازه کافی آن را تاریک کنید و دمای اتاق را مساعد کنید . (خیلی گرم یا خیلی سرد نباشد). مطمئن شوید رختخواب تان راحت است. اتاق خواب را مختص خواب کنید و از کار کردن در آن بپرهیزید چون موجب می شود اتاق خواب برایتان با استرس همراه باشد.

یادآوری:

اگر کابوس دیدن تان پس از یک ماه متوقف نشد، باید به دنبال کمک حرفه ای باشید. اگر دائم در فائق آمدن بر مسئله ای در زندگی مشکل دارید و همیشه درباره آن موضوع کابوس می بینید با متخصص صحبت کنید.

تماس با مرکز تخصصی مشاوره و رواندرمانی آرامش ماندگار

رزرو نوبت مشاوره

آدرس: مشهد، بلوار پیروزی، بین پیروزی ۶۴ و میدان حکمت، ضلع غربی میدان، پلاک ۱۲

تلفن‌های تماس:
۰۵۱۳۸۶۶۴۷۴۷

۰۹۰۳۰۹۳۴۷۴۷

ایمیل روابط عمومی:
info[at]arameshcc.com