حافظه چیست؟ مراحل حافظه چگونه است و انواع حافظه کدام اند؟

آیا تا کنون از خودتان پرسیده اید چند نوع حافظه داریم؟ مراحل حافظه چگونه اند؟

حافظه به صورتی فوق العاده در همه موجودات هستی وجود دارد. حتی در جامدات، استعدادی وجود دارد که خواص خود را حفظ می کنند و در جهت خاصی که اساس انها بر ان ستوار است حرکت میکنند. این مسئله به گونه غریزی در حیوانات آشکار است و در گیاهان نیز مشاهده میشود.

قوی ترین حافظه در انسان نهفته است ولی در همه افراد یکسان نیست. حدود ۹۹درصد مردم از توانمندیهای شنوایی، بینایی، لامسه و چشایی متعادلی برخوردارند و حافظه هایی متوسط تا عالی دارند، اما شیوه های بهره گیری و انواع آن را نمیدانند.

حتی کهنسالان و افرادی که از کندی حافظه رنج میبرند، میتوانند با پشتکار و افرادی که از کندی حافظه رنج میبرند، میتوانند با پشتکار و شناخت نوع حافظه خویش به بازیافت آن بپردازند. نکته عمئه این است که عموما وقتی سن بالا میرود یادگیری انسان بینشی تر میشود بر خلاف سنین آعازین زندگی که حافظه و یادگیری دقیق است. ولی در سنین بالا تا مطلب درک نشود و منظم در اختیار حافظه قرار نگیرد، حافظه آنرا نمی تواند حفظ کند و در موقع لزوم تحویل دهد. زندگی دانشمندان بزرگ نشان میدهد بسیاری از آنان از روش یادگیری، یادسپاری و بهره گیری بهینه از حافظه بهره می برند و آنرا به طریق شایسته به کار می بردند. جابربن حیان شاگرد امام صادق(ع) فرمودند: این مسئله همگانی نیست. انچه فراموشی می آورد به کار نینداختن نیروی یادسپاری استف زیرا نیروی یادگیری چون نیروهای دیگر بدن انسان است و باید به کار گرفته شود تا نیرومن شود. جوان نیز اگر حافظه خود را نشناسد و به خوبی از ان بهره نگیرد، به ضعف حافظه دچار میشود.

در ابتدا بهتر است با فرایند حافظه و مراحل به یادسپاری«یادگیری» آشنا شویم و سپس به انواع حافظه و ویژگی ها و کاربرد هر یک بپردازیم.
مراحل حافظه

مرحله اول:  رمز گردانی (ورود اطلاعات)

فرض کنید فردی می خواهد به دوستش تلفن بزند. این فرد باید شماره تلفن دوستش را در حافظه داشته باشد تا قادر به برقراری ارتباط باشد. او می تواند به چند شیوه عمل کند. شیوه ی نخست و ناکارآمدترین آن این است که یکبار شماره را ببیند با تصویری که از آن شماره در ذهن دارد بلافاصله تماس بگیرد. شیوه ی بعدی این است که به محض دیدن اعداد و ارقام آن را به اطلاعات معناداری همچون شماره ی شناسنامه، شماره منزل و… رمزگردانی کند. آنگاه به تماس با دوستش اقدام کند.
رمزگردانی اطلاعات به دو شیوه ی فوق ویژگی هایی دارد مهمترین آن این است که استفاده از شیوه ی نخست، فراموشی سریع را به دنبال دارد. به عبارت دیگر، اگر فرد مورد نظر در مرتبه ی نخست قادر به برقراری ارتباط نباشد یا توجه وی به یک رخداد تازه جلب شود، تصویری که از شماره ی تلفن در ذهن دارد محو می شود. در نتیجه مجدداً باید آن اعداد را ببیند؛ اما به کارگیری شیوه ی دوم به شدت شیوه ی اول مشکل آفرین نیست. به عبارت دیگر، اگر اعداد مورد نظر با توسل به اعداد معناداری، که از قبل در حافظه بوده است، رمزگردانی می شود، به راحتی از حافظه محو نمی شود.

انواع رمزگردانی:

۱- رمزگردانی حسی مانند مثال اول است.
۲- رمزگردانی معنایی مانند مثال دوم است. کارآمدی این رمزگردانی به مراتب بیشتر از رمزگردانی حسی است.
نکته اینجاست که همیشه رمزهای حسی ناکارآمد نیست. در برخی مواقع عوامل خاصی بر ماده ی اطلاعاتی مورد نظر حاکم است که حتی رمزگردانی حسی هم ممکن است پایدار بماند.
در تقسیم بندی دیگر رمزگردانی به انواع زیر دسته بندی میشود:
۱- رمزگردانی ارادی : فرد با خواست و اراده ی خودش و با هوشیاری، به رمزگردانی اطلاعات مورد نظر می پردازد. در مورد مثال تماس تلفنی، فرد می داند که اطلاعات مورد نظر باید به حافظه سپرده شوند تا بعداً بتواند از آن ها استفاده کند. به عبارت دیگر با قصد و نیت قبلی به رمزگردانی اطلاعات می پردازد.
۲- رمزگردانی غیر ارادی : فرد هیچ آگاهی ندارد و اصلاً تلاشی برای آن انجام نمی دهد. علیرغم فقدان آگاهی و نبود تلاش فرد، ماده ی اطلاعاتی مورد نظر به رمز تبدیل و در حافظه نگهداری می شود. امروزه عقیده بر این است که بسیاری از اطلاعات موجود در حافظه به این شیوه وارد حافظه می شود.
مرحله ی دوم: ذخیره سازی یا اندوزش (نگه داری اطلاعات)

در این مرحله اطلاعاتی که در مرحله ی اول رمزگردانی شده اند باید با توجه به زمان نگهداری شوند. نگهداری ممکن است در فاصله ی زمانی بسیار کوتاه و چند ثانیه تا همه ی سال های زندگی یک فرد باشد. در این مرحله عوامل متعددی در چگونگی ذخیره سازی و نگهداری اطلاعات اثر می گذارد که از جمله ی آنها فاصله ی بین مرحله ی اول و سوم حافظه است. هر چه فاصله ی زمانی بیشتر باشد، امکان استفاده از اطلاعات ذخیره شده کمتر خواهد بود.عامل تأثیرگذار دیگر رویدادها و حوادثی است که در این مدت اتفاق می افتد. یعنی با گذشت زمان اطلاعات جدیدی وارد حافظه می شوند و به عنوان اطلاعات گمراه کننده مانعی برای یادآوری اطلاعات قبلی می شوند.

مرحله ی سوم: بازیابی (یادآوری)

در این مرحله اطلاعاتی که از قبل رمزگردانی و ذخیره شده بود باید به خاطر بیاید. همچنان که عوامل مؤثری بر دو مرحله گذشته تأثیرگذار بود، بازیابی هم، تحت تأثیر شرایط مختلفی است. با توجه به انواع اطلاعات و انواع حافظه، بازیابی های مختلفی داریم؛ گاهی اوقات بازیابی آشکار و گاهی اوقات بازیابی نا آشکار است. در بازیابی آشکار، فرد از به خاطر آوردن اطلاعات کاملاً آگاه است و با کوشش و تلاش زیادی سعی دارد اطلاعات ذخیره شده را فرا بخواند. در بازیابی نا آشکار، بدون اراده و تلاش، اطلاعات ذخیره شده به خاطر می آید.
یکی از عوامل مؤثر بر بازیابی« اثر بافت» نام دارد. یعنی زمانی بازیابی با موفقیت بیشتری همراه است که بافت زمان رمزگردانی با بافت زمان بازیابی یکسان باشد. به طور مثال شاهدی که در محاکم قضایی قادر به یادآوری صحنه ی جرمم نیست، با انتقال وی به صحنه ی واقعی جرم، یا طراحی مصنوعی صحنه ی جرم، امکان بازیابی خاطرات مربوط به آن صحنه بهتر فراهم می شود.
عامل دیگری که بر قدرت بازیابی تأثیر دارد، «اثر خلق» است. منظور از این مفهوم این است که هر فردی در زمان رمزگردانی اطلاعات ویژگی های عاطفی خاصی دارد. هر چقدر میان ویژگی های خلقی فرد مورد نظر، هنگام رمزگردانی و بازیابی مشابهت بیشتری وجود داشته باشد، امکان بازیابی بهتری هم وجود خواهد داشت.

انواع حافظه

۱– حافظه حسی(SENSORY MEMORY) :
نخستین مرحله پردازش اطلاعات است. هنگامی که محرکات بیرونی توسط حواس دریافت میگردند. مدت زمان نگه داری اطلاعات در این حافظه از چند میلی ثانیه تا چند ثانیه متغیر است. این حافظه برای هر کانال حسی وجود دارد. حافظه ICONIC برای محرکات دیداری، حافظه ECHOIC برای محرکات شنیداری و حافظه HAPTIC برای حس لامسه. حافظه حسی بخشی از فرآیند ادراک میباشد. گنجایش حافظه حسی بسیار زیاد میباشد اما مانند حافظه بلند مدت نامحدود نیست.

۲– حافظه کوتاه مدت(SHORT-TERM MEMORY) :
با “توجه” و “دقت کردن” اطلاعات از حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت انتقال می یابد. مدت زمان نگه داری اطلاعات در حافظه کوتاه مدت از چند ثانیه تا چند دقیقه متغیر میباشد. تغییر در اتصالات و پیوندهای نورونی بطور موقت و گذرا حافظه کوتاه مدت را پدید می آورد. حافظه کوتاه مدت به مثابه یک دفترچه یادداشت موقت میباشد. ظرفیت حافظه کوتاه مدت که به فراخنای حافظه (MEMORY SPAN) موسوم است در افراد مختلف متفاوت میباشد. فراخنای حافظه معمولا برای ارقام ۷ ماده، برای حروف ۶ ماده و برای واژه ها ۵ ماده میباشد. فراخنای حافظه برای ارقام بدین معنی است که فرد میتواند تا ۷ رقم پیاپی را پس از شنیدن بطور صحیح بازگو کند. اما اخیراً صاحبنظران فراخنای حافظه را در حدود ۴ ماده (واحد) اطلاعات تخمین میزنند. در صورت عدم مرور ذهنی و تکرار محتوای حافظه کوتاه مدت، اطلاعات محو شده و زوال می یابند. ظرفیت حافظه کوتاه مدت را میتوان با روش تقطیع (CHUNKING) افزایش داد. در این روش اطلاعات به واحد های کوچک تقسیم بندی میگردند. حافظه کوتاه مدت فرار بوده وبرای رفع نیازهای آنی وفوری بکار میرود. رمز گردانی در حافظه کوتاه مدت عمدتا شنیداری میباشد.
۳– حافظه فعال(WORKING MEMORY):
حافظه فعال یک اصطلاح نو میباشد. دانشمندان حافظه فعال را جایگزین حافظه کوتاه مدت کرده اند چراکه حافظه کوتاه مدت نمیتواند یک حافظه منفعل باشد و دستکاری اطلاعات نیز در آن صورت میگیرد. از اینرو ظرفیت حافظه کوتاه مدت جای خود را به ظرفیت پردازش داده است. حافظه فعال در واقع تلفیقی است از حافظه کوتاه مدت و عنصر توجه برای انجام تکالیف ذهنی خاص. بنابراین حافظه فعال یک سیستم فعال و پویایی است که برای اندوزش و دستکاری موقتی اطلاعات و بمنظور انجام تکالیف شناختی پیچیده نظیر یادگیری، استدلال، ادراک و تفکر کردن بکار میرود. هنگامی که شما اطلاعاتی را مرور ذهنی، بازیابی و یادآوری میکنید در واقع آن اطلاعات از حافظه بلند مدت به حافظه فعال شما انتقال می یابند. همچنین حافظه فعال بطور فعال در ارتباط با اطلاعاتی است که میخواهند به حافظه بلند مدت منتقل گردند. در مجموع سرحد مشخصی نمیتوان میان حافظه ها و افکار تعیین کرد. در هر فرآیندی که نیاز به استدلال دارد (مثل خواندن، نوشتن و محاسبات ذهنی) حافظه فعال درگیر میباشد. مثل تکرار فهرستی از ارقام که برای شما خوانده میگردد و شما میبایست آنها را عکس ترتیب اولیه شان (بطور معکوس) بازگو کنید و یا ترجمه همزمان ویا رانندگی.
۴– حافظه بلند مدت(LONG-TERM MEMORY) :
با تکرار و مرور ذهنی اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت انتقال می یابند. ظرفیت حافظه بلند مدت بر خلاف حافظه کوتاه مدت نامحدود میباشد. مدت نگه داری اطلاعات نیز از چند روز تا چند سال و بعضا تا آخر عمر (با تمرین و تکرار بموقع) متغیر میباشد. حافظه بلند مدت زمانی شکل میگیرد که اتصالات نورونی خاصی بطور دایمی و پایا تقویت شده باشند. ثابت گردیده پروتئین CYPIN با افزایش انشعابات دندریتها و شکل گیری سیناپسهای جدید اتصالات بین سلولهای عصبی (نورونها) را افزایش و تقویت میکند.

طبقه بندی حافظه بر اساس نوع اطلاعات در حافظه بلند مدت

۱– حافظه اظهاری و یا آشکار(DECLARATIVE/EXPLICIT) :
این حافظه نیاز به یادآوری آگاهانه و هشیارانه دارد. فرآیند یادگیری در حافظه آشکار خودآگاه است. برای بازیابی آن به محرکات مختصر و سرنخ ها نیاز است. به دو زیر مجموعه تقسیم بندی میگردد:

* حافظه معنایی(SEMANTIC MEMORY) : 
دانش عمومی ما از جهان پیرامون را در برمیگیرد. شامل واژه ها، ایده ها، مفاهیم، ساختارها و نمادهای کلامی میباشد. حافظه معنایی یک حافظه مرجع میباشد. حافظه معنایی مستقل از بافتار زمان و مکان میباشد. حافظه معنایی رمز گردانی انتزاعی دانش است.

* حافظه رویدادی (EPISODIC MEMORY): 
این حافظه رویدادها و تجارب سریالی(زنجیره ای) را در برمیگیرد. این حافظه به بافتار زمان و مکان وابسته است. حافظه رویدادی همان حافظه شخصی هر فرد میباشد مثل احساسات و هیجانات مربوط به یک زمان و مکان خاص. حافظه اتوبیوگرافیک نیز زیر مجموعه این حافظه میباشد که به حافظه یک رویداد خاص در زندگی شخصی فرد دلالت دارد. مثل: تاریخ یک رویداد مهم ملی، غذایی که دیشب میل کرده اید، نام یک همکلاسی قدیمی. در مجموع حافظه رویدادی عبارت است از به خاطر سپردن رویدادها به علاوه کل بافتار پیرامون آن.

۲– حافظه روندی و یا ضمنی(PROCEDURAL/IMPLICIT): 
این حافظه به یادآوری خودآگاه و هشیارانه متکی نیست. فرآیند یادگیری در حافظه ضمنی ناخودآگاه است. بیان گفتاری در آن درگیر نبوده و شامل مهارتهای حرکتی میباشد .مثل راندن دوچرخه و یا نواختن پیانو. واکنشهای هیجانی شرطی شده نیز در این دسته جای دارند.

تقسیم بندی حافظه بر اساس جهت زمانی

۱- حافظه گذشته نگر(RETROSPECTIVE) : در این حافظه موضوعی که باید یادآوری گردد مربوط به گذشته است.
۲- حافظه آینده نگر(PROSPECTIVE MEMORY) : در این حافظه موضوعی که باید یادآوری گردد مربوط به آینده است.

امروزه تکنولوژی نوروساینس (نوروفیدبک و…) به کمک بشر آمده تا با استفاده از روشی علمی و کاملا ایمن به شناسایی توانهمندی ها و نقاط ضعف عملکرد مغزی پرداخته و متناسب با این ارزیابی ها با اجرای جلساتی هدفمند جهت تقویت و ارتقاء عملکرد مغزی گام بردارد. در واقع نوروفیدبک قادر است عملکردهای مهم شناختی اعم از حافظه، توجه، تمرکز، یادگیری و پردازش ذهنی را ارتقاء داده و حتی به درمان بسیاری از اختلالات ذهنی بپردازد.

مرکز ما با ارایه دقیقترین و کاملترین پروتکل های علمی نوروفیدبک و با استفاده از بهترین تجهیزات در راستای خدمت رسانی به مراجعین گرامی بسیار موفق و سربلند بوده است و در این راه همواره گام هایی رو به جلو داشته است.

جهت رزو مشاوره و نوروتراپی با ما تماس بگیرید.