خانواده اصلیترین جزء اجتماع بوده و دستیابی به جامعه سالم در گرو سلامت خانواده می باشد. توصیف دقیق ویژگیهای هر جامعه مستلزم مطالعه عمیق و روشن کیفیت روابط خانوادگی موجود در جامعه است. لذا برای بهبود وضع اجتماع، تلاش برای بهبود وضع خانواده و افراد آن مهمترین مسئله می باشد.
در میان عوامل تأثیرگذار بر سلامت روانی انسانها، خانواده نقش بسیار مهمی دارد. ریشه بسیاری از نابهنجاریهای روانی و رفتاری انسانها در خانواده است و در عین حال بسیاری از پیشرفتهای بشر نیز از خانواده نشات میگیرد. خانواده به عنوان واحد عاطفی،اجتماعی، کانون رشد و تکامل، التیام، تغییر و تحول، آسیب و عوارضی است که هم بستر شکوفایی و هم فروپاشی روابط میان اعضایش است. از سویی دیگر خانواده شالوده ی اساسی در ساختار اجتماعی جوامع است که سلامت یا عدم سلامت آن قوام و اضمحلال جامعه را در پی دارد. بررسی و مطالعه خانواده به عنوان عمده ترین نهاد اجتماعی و اولین نظام مؤثر بر نحوه رشد و تحول کودکان و نوجوانان از دیرباز مورد کنکاش محققان و متخصصین خانواده درمانی بوده است.
برای آنکه از خانواده سالمی برخوردار باشیم باید عوامل مختلفی که در سلامت یک خانواده نقش دارد را بشناسیم و آن را مورد بررسی، بهبود و اصلاح قرار دهیم.
انسجام و انعطاف پذیری دو جنبه رفتار زناشویی و خانوادگی است که اساس درک و شناخت فرایندهای خانوادگی و زناشویی میباشد و از مؤلفههایی است که سطح سلامت خانواده را نشان میدهد. توافق قابل ملاحظه ای بین خانواده درمانگران وجود دارد که انسجام و انعطاف پذیری خانواده، مهمترین مفهوم برای درک عملکرد خانواده میباشد. در سیستم های خانوادگی سالم، اعضا روابط عاطفی خوبی با هم دارند، نقش ها انعطاف پذیرند و افراد با یکدیگر مرتبط هستند، اما در سیستمهای ناسالم نقشها خشک و متحجرند.
گرمی روابط و عواطف، تعهد و وقت گذاشتن برای یکدیگر و همچنین پیوند و تعهد عاطفی موجود در بین اعضای خانواده که از ویژگیهای اصلی خانوادههای منسجم محسوب میشود. زن و شوهر متعادل و سیستم خانواده ساختارمند و قابل انعطاف تمایل دارند که بیشترین عملکرد را در طول زمان داشته باشند و ساختار رابطه را به سمت رهبری تا حدودی دموکراتیک و مذاکره با کودکان ببرند. در این میان نگرش های دموکراتیک والدین امکان رشد را به حداکثر میرساند. بنابراین رفتارهای خانواده هایی که از شیوه انعطافپذیر بهره میبرند هم قابل پیشبینی و هم سازنده و کارآمدتر است.
خانواده سالم از دامن یک ازدواج سالم شکل میگیرد و البته هیچ ازدواجی بدون چالش و مشکلات نخواهد بود. در واقع مسئله این نیست که زوجین در طول زندگی دچار اختلاف نظر و مشکل با یکدیگر نشوند بلکه این اهمیت دارد که این اختلافات و مشکلات ارتباطی یا عاطفی به بهترین نحو ممکن تصحیح و رفع و رجوع گردد. مشاوره قبل از ازدواج در واقع کمک به تشکیل یک خانواده موفق میکند و زوجین را در مواجه شدن با مشکلات پیش رو آماده و توانمند میسازد، شناخت زن و مرد را از تشابهات و تفاوت های یکدیگر بالا برده و کمک به خودسازی و دیگرسازی میکند.
خانواده درمانی و متخصصین فعال در زمینه مشاوره و روانشناسی خانواده و ازدواج با استفاده از دانش علمی خود و نیز با تکیه بر تجربه حرفه ای، همیشه سعی دارند تا درمانجویان را در مسیر رشد و تعالی فردی و خانوادگی قرار دهند، از چالش ها و موانع موجود بر سر راه روابط مطلوب خانواده ها بکاهند و اعضای خانواده بویژه والدین را برای تشکیل یک ساختار نظام مند و ساالم با رعایت سلسله مراتب اصولی، یاری نمایند.