مطالعه کردن یک رفتار آموخته شده و اکتسابی است
جلال محمودی (کارشناس ارشد روانشناسی بالینی)
اگر اطلاعات و معلومات ما در زمینه های اخلاقی، اجتماعی، علمی، دینی و فرهنگی متناسب با سن بالا باشد امکان افتادن در دام های پیش رو کاهش یافته و انحرافات اخلاقی کاهش می یابد. در حقیقت وقتی دانش شناختی ما بالا میرود امکان بهتر رفتارکردن، مدیریت مناسب تر هیجانات و داشتن روابط احتماعی سالم تر افزایش می یابد. همواره شاهد بوده ایم که افراد باسواد و آگاه تر کمتر درگیر معضلات و مصایب مختلف شده و کیفیت زندگیشان با افراد جاهل یا کم سواد متفاوت است. از فواید مهم دیگر مطالعه ایجاد اوقات فراغت سالم و سازنده است که بعنوان پیشگیری از هر آسیبی میتوان برشمرد. مطالعه از کم هزینه‌ترین روش‌های گذراندن اوقات فراغت است که اگر به روش صحیح انجام شود آرامش پایدار و بسیار خوبی خواهد داشت و در پیشگیری از بزهکاری و انحرافات‌کودکان و نوجوانان تأثیر زیادی دارد. بی برنامه بودن و بی‌توجّهی به این فاکتور مهم‌ّ زمینه‌ساز بسیاری از انحرافات و کج رویهای اجتماعی است. کتاب و مطالعه، عاملی برای تقویت و افزایش آگاهی های دینی، فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی انسان است.
عده‌ای به اشتباه تصور میکنند که عادت به مطالعه امری ذاتی و خصلتی است که فقط در افراد خاصی وجود دارد و تنها بعضی از کودکان و نوجوانان به دلایل مختلف از جمله کنجکاوی، علاقه و… به آن روی می‌آورند و دیگران نمی‌توانند اهل مطالعه باشند و شاید براساس همین اعتقاد هیچگونه تلاشی برای ایجاد عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان خود انجام نمی‌دهند.
پژوهش های اخیر در زمینه تعلیم و تربیت ثابت کرده است که عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است. یعنی همان‌طور که یک کودک، خواندن و نوشتن و حساب کردن را یاد می‌گیرد، می‌تواند مطالعه را هم بیاموزد. پس باید روش مطالعه را به او آموخت و او را به مطالعه عادت داد. در این مقاله سعی بر این است که نقش خانواده و مدرسه را هر کدام بطور مجزّا مورد بررسی قرار داده تا وظیفه هر کدام جداگانه مشخص شود.
نقش والدین در ایجاد عادت مطالعه در فرزندان
خانواده اولین نهادی است که فرد در آن رشد می یابد و اولین پنجره ایست که با آن دنیا را نظاره میکند. در واقع حساس ترین دوران زندگی یک انسان که الگوپذیری در اوج خود قرار دارد، در خانواده و در ارتباط با والدین سپری می شود. امروزه نقش دوران کودکی بویژه سنین پپیش دبستانی در شکل گیری شخصیت و بنای روانی انسان تایید شده و این مهم پایه ای علمی و تجربی دارد. بنابراین با کمی تدبیر و هدفگذاری میتوان یکی از بهتزین عادات رفتاری نوع بشر که همان مطالعه می باشد را در فرزندمان ایجاد کرده و او را برای قدم گذاردن در مسیری ایمن برای یک عمر بیمه کرد.
راهکارهایی برای ایجاد عادت مطالعه:
۱ ـ الگوسازی
یکی از کارهای مهم و مؤثری که والدین می‌توانند در خصوص همراهی و هماهنگی با فرزندان خود در امر مطالعه و کتابخوانی انجام دهند بردن فرزندان به کتابخانه است. پدر یا مادری که دست فرزند خود را گرفته و حداقل برای نخستین بار او را تا کتابخانه همراهی و در انتخاب کتاب کمک میکنند بدین وسیله به او می‌فهمانند که این کار آنقدر ارزش دارد که من همراه تو می‌آیم و وقت خود را در این راه صرف می‌کنم. پدر، مادر، خواهر یا برادر بزرگتر برای کودکان کاملترین الگوها برای همانندسازی هستند.
همچنین اگر در خانه‌ای یک کتابخانه هر چند کوچک وجود داشته باشد و قسمتی از آن به کودکان اختصاص یابد، میل و توجه به کتاب و خواندن در آنها تقویت می‌شود. والدین باید ساعت مشخصی را در مکانی ثابت در منزل بعنوان زمان و مکان مطالعه تعبیه کنند و در این هنگام پاسخگوی هیچ کار دیگری نباشند زیرا با این کار رفتار مطالعه کردن را مانند هر عادت دیگری همچون وعده های غذایی در فرزندشان ایجاد میکنند.
۲ ـ قراردادن کتاب در سبد خرید
اگر والدین به خرید کتاب برای کودک اهمیّت بدهند به راحتی می‌توانند او را بسوی مطالعه هدایت کنند. سبد خرید معمولا شامل ضروری ترین نیازهای منزل و خانواده است و این که ما کتاب را بعنوان یک ضرورت در سبد خریدمان قرار دهیم در ذهن فرزندمان نقش پر رنگی خواهد بست.
خانواده هایی که در آن مطالعه یک برنامه ثابت و ضروری محسوب میگردد و همواره برای کتاب و کتابخوانی در کنار سایر برنامه های خانواده اهمیت قایل میشوند،قطعا کمتر در معرض آسیب ها و معضلاتی قرار میگیرند که عموم افرد جامعه به آن مبتلا می گردند. تربیت و تشکیل یک سبک زندگی سالم نیاز به آموزش و یادگیری دارد که در این راستا مطالعه یکی از راه های رسیدن به این مهم است.
۳ ـ برای فرزندتان با مشورت خودش برنامه ریزی کنید
یکی از ضروری‌ترین نیازهای انسان در زندگی، داشتن یک برنامه مناسب است. هر چند در جامعه ما بسیاری از افراد و خانواده‌ها به این اصل اساسی و مهم توجّهی نمی‌کنند ولی معمولاً انسانهایی که طالب موفقیّت و سعادت هستند برنامه منظمی را برای زندگی خود و فرزندانشان تنظیم میکنند. برنامه‌ای که در برگیرنده تمام نیازهای جسمی و روانی‌آنها باشد. انجام تکالیف شرعی و دینی، بازی، ورزش، انجام تکالیف درسی، تماشای تلویزیون، همکاری در امورخانه، شرکت در بحث‌های خانواده، مطالعه و کتابخوانی و…
۴ ـ برای فرزندان خود کتاب قصّه بخوانید
قصّه وسیله‌ای است که می‌تواند کودکان را پیرامون بزرگترها جمع کند و روابط عاطفی بین آنها را تقویت کند.والدین می‌توانند از راه قصه‌گویی توجه و اعتماد کودکان را به خود جلب کنند و با انتقال آنان به دنیای شادی و تخیّل زمینه رشد و تکامل ذهنیشان را فراهم کنند. کودکان علاقه زیادی به شنیدن قصه‌ها دارند و از این کار لذّت می‌برند. آنها بسیاری از اوقات به مطالبی که برایشان می‌گوییم یا می‌خوانیم به چشم یک قصه‌ی خیال‌انگیز نمی‌نگرند بلکه آن را رویدادی واقعی می‌دانند که در زمانهای گذشته به وقوع پیوسته و همین امر باعث می‌شود با علاقه و دقّت بیشتری به این مطالب گوش دهند. میتوان از این علاقه برای ایجاد انگیزه و عادت دادن آنها به مطالعه و کتابخوانی استفاده کرد. در حقیقت ما با قصه‌گویی لذّت و شیرینی کتاب و مطالعه را به کام کودکان می‌ریزیم و کودک وقتی بداند که چنین‌قصه‌هایی شیرین و خیال‌انگیز محصول کتاب است در آرزوی آن است که خودش هم بتواند بزودی کتاب به دست بگیرد و آن را بخواند.
۵ ـ به کودکانتان شعر بیاموزید
از آنجا که کلام شعر آهنگین و موزون است به میزان زیادی مورد علاقه و توجه کودکان قرار می‌گیرد و آنان را به وادی تخیّل می‌کشاند. خواندن شعر از روی کتاب برای بچه‌ها در جذب آنان به سوی آن و ایجاد رغبت و عادت به مطالعه بسیار مؤثر است و در حقیقت همان نقش قصه را ایفا میکند. شعرهای کودکان باید کوتاه ـ ساده و روان بوده و با آنچه مورد علاقه آنان است ارتباط نزدیک داشته باشد تا بتواند روی آنها تأثیر بگذارد. در قصه همواره اشاره ای به سرنوشت کسانی که با آگاهی و مطالعه و آموزش به مسیر و هدف خود میرسند داشته باشید زیرا کودکان توانایی همانند سازی با افراد موفق و محبوب قصه را دارند.
۶ ـ کتاب را با صدای بلند و شیوا برای کودک خود بخوانید.
بلند خواندن کتاب نه تنها محتوا و معنای آن را انتقال می‌دهد بلکه بدین وسیله تصورهای درونی، عشق و علاقه‌کتابخوان نیز نسبت به افرادی که برای آنها کتاب خوانده می‌شود منتقل میگردد و یک رابطه عمیق عاطفی بین آنها پدید می‌آید. اگر وقتی که ما مطالب کتاب را می‌خوانیم با انگشت اشاره کنیم و اجازه دهیم که کودک حرکت‌های دست ما را ببیند و تصویرهای کتاب را نگاه کند و ارتباط بین مطالب کتاب و تصویرهای آن را برایش شرح دهیم او احساس مشارکت میکند و علاقه بیشتری از خود نشان می‌دهد.
۷ـ از نقاشی کشیدن فرزندتان غافل نشوید
نقاشی باعث تقویت مهارت های حرکتی ظریف و بالارفتن دقت دیداری-حرکتی میگردد و این خود موجب تقویت و آماده سازی ذهن برای مهارت پیچیده تری همچون مطالعه یا روخوانی میگردد. اگر فرزندان خردسال خود را به کشیدن نقاشی تشویق کنیم و زمینه‌ای فراهم آوریم که آنها با دفتر، قلم و مداد رنگی آشنا شوند گام مؤثری در جهت علاقه آنها به کتاب برداشته‌ایم. کودک علاقه‌مند به نقاشی سعی میکند کتاب‌های مختلف را به دست آورد تا تصویرهای آنها را بکشد و همین جستجو برای یافتن کتاب و تصویرهای زیبا علاقه او را به کتاب بیشتر میکند.
۸ ـ کودکمان را تشویق کنیم موضوع یا داستان کتاب را برایمان نقل کنند.
کودکان علاقه زیادی به بیان مطالبی که خوانده‌اند دارند و از این کار لذت می‌برند. وقتی کودک می‌خواهد قصه‌ای راکه از زبان فرد دیگری شنیده یا در کتابی خوانده است برای ما تعریف کند باید با صبر و حوصله و اشتیاق به سخنان او گوش دهیم و این برخورد ما نشانگر این است که به مطالعه کودک و مطالبی که خوانده است علاقه‌مندیم. بنابراین او سعی خواهد کرد این کار خود را ادامه دهد و اطلاعات جدیدتری کسب نماید تا در فرصتهای مناسب به بیان آنها بپردازد و مورد تشویق و تحسین قرار گیرد.
۹ ـ در بازی هایتان با کودک نقش سازی مطالعه را فراموش نکنید.
اسباب بازی ها ارتباط مستقیمی با دنیای درونی کودک داشته و بعنوان ابزاری در آموزش کاربرد دارد. همچنین ساخت وسایل مطالعه به صورت اسباب بازی زمینه فکری خوبی نسبت به کتاب و کتابخوانی در کودک پدید می‌آورد همان‌طور که او وسایل آشپزی را دور خودش چیده و از آنها برای طبخ غذای ساختگی و پذیرایی مهمان استفاده میکند به همان صورت می‌تواند با داشتن قفسه‌های‌کوچک کتاب، میز، چراغ مطالعه و کتاب نقش یک کتابدار یا دانش‌آموز اهل مطالعه را بازی کند. میتوان با استفاده از چند تکه مقوا و وسایل ساده این بازی را انجام داد.
۱۰ ـ تعیین کتاب بعنوان یک منبع پاسخگویی به سوالات کودکان
میتوان در برخی از موارد و با امادگی قبلی از برخی کتاب های موجود در منزل یا کتابخوانه بعنوان منبع پاسخگویی به سوالات فرزندمان استفاده کنیم. در واقع بجای پاسخگویی فوری و شاید بی منبع، گاهی از پاسخگویی های از دل کتاب ها و منابع مشخص استفاده کنیم.
تماس با مرکز مشاوره و رواندرمانی آرامش ماندگار
رزو وقت مشاوره با روانشناس
